روزنامه اطلاعات در گزارشی به بررسی تنگناها و راهکارها صنعت شیشه و بلور ایران پرداخت و نوشت: ایرانیان سه هزار سال است که با صنعت شیشه آشنایی دارند. مصریان باستان حدود 3600 سال پیش شیشه‌گران بی‌نظیری بودند، اما شیشه آنان نور را از خود عبور نمی‌داد که به‌دلیل وجود ناخالصی‌های رنگی بود.
مطابق نوشته‌های ابوریحان بیرونی، پارسیان آغاز ساخت شیشه را در ایام فریدون می‌دانند. قدیمی‌ترین شیشه در ایران متعلّق به هزاره دوم پیش از میلاد است که نمونه‌های آن شامل عطردان‌ها، النگوها، تندیس‌ها، کاسه‌ها و تنگ‌های متعدّد وجود دارد.
با توجه به این‌که بیش از 95درصد مواد اولیه ساخت شیشه و بلور در معادن ایران وجود دارد، انتظار بعیدی نیست که امروزه به همت افراد خلاق و توانمند، کشورما در این صنعت جایگاه رفیعی داشته باشد. اما چه مشکلاتی مانع از درخشش شیشه و بلور ایرانی در بازارهای دنیا می‌شود؟
** یک تصمیم بزرگ
در سال 1361 جمعی از بازرگانان با تجربه و خبره اصفهان و تهران که از بزرگان صنف بلور و شیشه کشور بودند، به بهانه‌ای گرد هم می‌آیند و در آن نشست تصمیم می‌گیرند سرمایه‌ای را برای راه‌اندازی کارخانه تولید بلور و شیشه اختصاص دهند تا به جای واردات، نیازهای کشور را با کالاهای وطنی تامین کنند که بر این اساس، هسته مرکزی شرکت سهامی بلور و شیشه اصفهان شکل می‌گیرد.
پس از آن، موافقت اصولی برای راه‌اندازی کارخانه در منطقه صنعتی دولت‌آباد اصفهان در زمینی به مساحت تقریبی90 هزار‌مترمربع دریافت می‌شود، اما راه‌اندازی چنین کارخانه‌ای نیازمند تجهیزات و ماشین‌آلات به‌روز بود که باید از کشورهای اروپایی وارد می‌شد. وارد کردن تجهیزات اولیه کارخانه مزبور به 12 میلیون دلار ارز احتیاج داشت، در حالی‌که کشور درگیر جنگ تحمیلی و تأمین این مقدار ارز دشوار بود.
پس از یک دهه تلاش و دوندگی‌های بسیار در وزارت صنایع و معادن ایران و بانک عامل، ارز پرداخت شده و سفارش ماشین‌آلات کارخانه بلور و شیشه اصفهان در سال‌های 73 ـ 1372 به کشور سازنده داده می‌شود. در بهمن‌ماه 1377 نخستین محصولات شرکت بلور و شیشه اصفهان، شامل اجناس بلوری رومیزی، وارد بازار می‌شود و این کارخانه فعـالیت‌های خود را به طور رسمی آغـاز می‌کند.
6 ماه از آغاز تولیـد نخستین محصولات نگذشته بود که شرکت بلور و شیشه اصفهان تولید اجناس بلوری مقاوم در‌برابر ضـربه و حرارت را با موفقیت آغاز کرد و به‌عنوان نخستین تولید کننده این نوع ظروف در کشور شناخته شد. در این کارخانه با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین روش‌های تولید و ماشین‌آلات و تجهیزات مدرن از کشورهایی نظیر آلمان، ایتالیا و سوییس که از پیشگامان صنعت بلور و شیشه در جهان هستند، روزانه در حدود 300 هزار قطعه محصول تولید می‌کنند که به دلیل کیفـیـت‌عالی و قـیـمت مـناسـب، به بسیاری از کشورهای جهان صادر می‌شود.
** ماجرای طرح رایگان!
در هرجای ایران که باشید، شاید شما هم در خیابان‌ها و جاده‌های اطراف محل زندگی‌تان، فروشندگانی را دیده باشید که ظروف بلوری را در وانت‌بارها به معرض فروش گذاشته‌اند و پارچه‌نوشته‌ای با عنوان «طرح رایگان» در کنار آن نصب کرده‌اند. بسیاری از مردم با دیدن این عنوان کنجکاو و مجذوب می‌شوند، توقف می‌کنند، اجناسی را می‌خرند و کالاهای دیگری را جایزه می‌گیرند و به این ترتیب جزیی از مشتریان طرح رایگان بلور و شیشه اصفهان می‌شوند؛ داستان این طرح چیست؟
حامد زرگر ـ از مدیران فروش شرکت بلور و شیشه اصفهان، در گفتگو با خبرنگار روزنامه اطلاعات در اصفهان می‌گوید: در سال1387 ما با هدف این‌که روش جدیدی برای فروش محصولات‌مان پیدا کنیم، تصمیم گرفتیم کالایی را به عنوان «کالای پایه» بفروشیم و 3 برابر آن، کالاهایی به عنوان جایزه به مشتریان بدهیم!
بعد از همفکری و نیاز سنجی خانواده‌ها، 6 کاسه بلور آبگوشت‌خوری به عنوان کالای پایه و کالاهای دیگری مثل پارچ، لیوان و نیم‌لیوان به عنوان جایزه در نظر گرفته شد، به این صورت که مثلا 6 عدد کاسه را به قیمت 8 هزار تومان ـ به قیمت سال 1387 ـ می‌فروشند و به ازای این خرید، اجناس دیگری مثل پارچ، لیوان و بشقاب را به طور رایگان جایزه می‌دهند.
وی می‌افزاید: این طرح ابتدا «صلواتی» نام داشت که بعدها به طرح رایگان بلور و شیشه اصفهان تغییر پیدا کرد. ابتدا آن را خیلی ساده و به صورت آزمایشی به اجرا درآوردیم و فکر هم نمی‌کردیم که چه اتفاقی می‌افتد. به تعدادی از جوانان پر‌انرژی و پرتلاش جویای کار در امیرآباد و یزدانشهر نجف‌آباد اصفهان پیشنهاد کار دادیم. فروشندگان هر روز صبح با یک وانت‌بار به در انبار مراجعه و اجناس را بارگیری می‌کردند و سپس به اطراف اصفهان می‌رفتند و آنها را می‌فروختند.
چند هفته از اجرای این طرح نگذشته بود که از استقبال مردم شگفت‌زده شدیم و دیدیم که این طرح قابل سرمایه‌گذاری است. مردم به دلایل گوناگونی از این طرح استقبال می‌کردند که مهم‌ترین آنها جایزه‌ای بود که برایش در نظر گرفته بودیم. علاوه بر آن کالاهای پایه را خیلی ارزان می‌فروختیم و خرید آن برای مردم به‌صرفه بود. یکی دیگر از دلایل موفقیت طرح آن بود که برای فروشندگان هم سود خوبی در نظر گرفتیم. چون وسعت توزیع و میزان بارگیری کالا زیاد بود، سود ما در تعداد آن ضرب می‌شد و می‌شد آن را پایین در نظر گرفت، اما سود فروشنده، به مقدار کالایی که با وانت‌بار می‌برد، وابسته بود و همین عامل، انگیزه‌ای می‌شد تا آنها به محض تمام‌کردن اجناس، به انبار مراجعه کنند و دوباره کالا تحویل بگیرند.
** شراکت با رقیب
حامد زرگر با اشاره به مشکلات طرح رایگان می‌افزاید: شرکت بلور و شیشه اصفهان، توان تولید در حد تقاضا را نداشت. در زمانی که این طرح در اوج خود بود (92 ـ1390) 25 درصد کل فروش شرکت به طرح رایگان اختصاص داده می‌شد و در واقع خلاءهای کارخانه را پُر می‌کرد؛ اما بازارهای دیگر نیز داشتیم و باید نیازهای آنها را هم تامین می‌کردیم. بر همین اساس مجبور شدیم با شرکت بلور و شیشه کاوه اصفهان که در اصل رقیب ما بود، وارد مذاکره شویم تا برای تامین نیازهایمان با ما همکاری کند که اتفاقاً مورد استقبال آنها قرار گرفت؛ چون از طرفی این کار بازار جدیدی برایشان محسوب می‌شد و از طرف دیگر بلور کاوه در حال توسعه بود و می‌توانست حجم وسیعی از خطوط تولید خود را به طرح رایگان اختصاص دهد.
این کار 7 ـ 6 سال تداوم یافت. دیگر نیاز نبود مدام قالب عوض کنیم و خط تولید کارخانه‌ها مدام اشغال بود. هر کسی با حداقل‌سرمایه (800 هزار تومان) می‌توانست جزء فروشندگان کالاهای ما در این طرح شود. هر روز بر شمار فروشندگان افزوده می‌شد و به همین دلیل دامنه فروش گسترش پیدا کرد و از اصفهان فراتر رفت.
او می‌افزاید: درست در زمانی که شبکه فروش گسترده شد، با یک مشکل بزرگ مواجه شدیم؛ به‌عنوان مثال یک وانت‌بار کوچک طی 3 ساعت اجناس را در شیراز می‌فروخت و برای تهیه کالا باید دوباره به کارخانه در اصفهان باز می‌گشت و این کار برای آنها صرفه اقتصادی نداشت. پس از مشورت با فروشندگان به این نتیجه رسیدیم که باید خودروهایی تهیه کنیم که هم اتاق‌دار باشد تا بتوان همچون انباری کوچک، اجناس را در آن نگهداری‌کرد و هم مشکلی برای رفت‌و‌آمد در شهر و بیرون شهر نداشته باشد. کامیونت‌های «ایسوزو» چنین ویژگی‌هایی دارد و برای رانندگی با آن به گواهینامه پایه‌یک هم نیازی نیست. با نماینده شرکت فروشنده در اصفهان صحبت کردیم تا خودروها را با شرایط ویژه و به‌صورت قسطی در اختیار عوامل فروش ما بگذارند.
طرح رایگان از سال 1394 به دلایل گوناگون ضعیف شد؛ از جمله این‌که بقیه شرکت‌ها و دیگر اقشار هم وارد این کار شدند و این مسأله سبب شد مدیریت منظم و متمرکز شبکه فروش در کل کشور دگرگون و دچار چالش شود. حامد زرگر می‌گوید: در نهایت با کناره‌گیری ما، مدیریت به یکی از بزرگان زنجیره فروش طرح رایگان واگذار شد و بسیاری از فروشندگان نیز کامیونت خود را فروختند و از این کار کناره‌گیری کردند.
وی می‌افزاید: علاوه بر آن، قراردادهای ما با شرکت‌ها با 2 درصد سود بود، اما اداره دارایی بر اساس مصوبه صنف شیشه، بلور و لوستر، برای فروش‌ها 7درصد سود در نظر می‌گرفت و رقم قابل توجهی مالیات برای ما صادر می‌کرد! سال‌ها با این مسأله مشکل داشتیم و یکی از دلایلی که ما از این کار کناره گیری و از سال 94 ارتباطمان را با شرکت بلور و شیشه کاوه نیز قطع کردیم، همین مساله بود. در حال حاضر این طرح تحلیل رفته، اما تعطیل نشده است. ما با همه مشکلات اقتصادی می‌توانیم به کارمان ادامه دهیم، ولی اداره دارایی از ما توقع زیادی دارد. این طرح سبب اشتغال‌زایی بسیاری از جوانان جویای کار امیر آباد، یزدانشهر و اطراف آنها شد، دست‌کم برای هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده بود و زمینه ازدواج بسیاری از آنها را فراهم کرده و مانع ایجاد بسیاری از آسیب‌های اجتماعی شده بود، اما مشکلات پدیدآمده در اجرای طرح، به بی‌کاری بیش از 500نفر انجامید.
** حمایت در حد شعار
سعید رضایی ـ مدیرعامل شرکت شیشه لرستان که پیش از این با نام «لُرکروک» شناخته می‌شد و امروز با عنوان «نومینا» نامیده می‌شود، در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: تولیدکنندگان بلور و شیشه در ایران، علم و صنعت این کار را دارند، آنان می‌توانند بهترین شیشه و بلور را تولید و به بازارهای دنیا صادر کنند و از بهترین‌ها باشند، تنها مانع آنها قوانین دولتی است. ترکیه یک کارخانه شیشه و بلور به نام «باغچه پاشا» دارد که دولت‌شان برای حمایت از آن اجازه نمی‌دهد بلور ایران به ترکیه وارد شود، در حالی‌که وزارت صنعت، معدن و تجارت ما به سادگی به بازرگانان ایرانی اجازه می‌دهد که روزی بیش از 40 کانتینر بلور از ترکیه وارد ایران کنند!
وی می‌افزاید: هیچ حمایتی از واحدهای صنعتی نمی‌شود و همه حرف‌ها در حد شعار است. ما تا همین 4 ـ3 سال پیش، ماهانه 11 میلیون تومان پول گاز و 6 میلیون تومان پول برق می‌دادیم، درحالی که اکنون ماهانه 90 میلیون تومان پول گاز و 40 میلیون تومان پول برق می‌دهیم. در صنعت بلور و شیشه، هزینه برق و گاز، بیش از 25 درصد هزینه‌ها را تشکیل می‌دهد و از این جهت بسیار تحت فشاریم. هزینه برق و گاز واحدهای صنعتی نباید معادل هزینه برق و گاز واحدهای تجاری محاسبه شود.
از طرفی طبق قانون کارهای سخت و زیان‌آور، کارگران ما با 20 سال سابقه بازنشسته می‌شوند و از این بابت، هزینه‌های سنگینی بابت حق سنوات و بیمه به شرکت تحمیل می‌شود. بعد هم درست وقتی استادکار می‌شوند، به مرحله بازنشستگی می‌رسند و پس از آن به کارخانه دیگری می‌شوند و از آنجا هم حقوق می‌گیرند!
** تعطیلی بازار رقیب در چین
مدیرعامل شرکت شیشه لرستان با اشاره به این که بیش از 90 درصد تولیدات این شرکت، به کشورهای دیگر صادر می‌شود، می‌گوید: ما برای گذر از مشکلات مالیات بر ارزش افزوده، به صادرات رو آوردیم. از آنجا که حساب و کتاب واحدهای صنعتی روشن و میزان خرید و فروش‌شان کاملا مشخص است، اداره دارایی دائم به آنها فشار می‌آوَرَد و مالیات‌شان را محاسبه و دریافت می‌کند، اما بازاری‌ها و تجار، به راحتی از پرداخت مالیات سرباز می‌زنند و حساب و کتاب‌شان هم قابل پیگیری نیست. در واقع ما در بازار ایران سهم چندانی نداریم و ارزش افزوده‌ای دریافت نمی‌کنیم، در حالی‌که باید مالیات بر ارزش افزوده بپردازیم.
وی خاطرنشان می‌کند: شرکت شیشه لرستان 5 سال است که به عنوان واحد صادرکننده نمونه شناخته می‌شود، اما دریغ از کوچک‌ترین حمایت! هر سال یک لوح و تندیس بدون هیچ جایزه دیگری به ما می‌دهند، اما در مواردی مانند پرداخت قبض گاز، کوچک‌ترین حمایتی از ما به عمل نمی‌آورند و هنوز به موعد پرداخت مانده، تهدید به قطع گاز می‌کنند! شکایت هم بکنیم، می‌گویند شرکت گاز به بخش خصوصی سپرده شده است و کاری از ما برنمی‌آید!
سعید رضایی با بیان این که چین سال‌ها دمار از بازار ایران درآورده است، می‌افزاید: همه بازرگانانی که با چک از تولیدکنندگان ایرانی خرید می‌کردند، پول نقدشان را به چین می‌بردند و اجناس چینی می‌آوردند، یعنی سرمایه آنها به واحدهای صنعتی خودمان برنمی‌گشت تا باعث رونق تولید داخلی شود. در حال حاضر کشور چین که شیشه را به شکل سنتی تولید می‌کرد، به دلیل مشکلات زیست‌‌محیطی این نوع تولید، 70 درصد از کارخانه‌های شیشه خود را تعطیل کرده‌است. ما می‌توانیم در بازاری بی رقیب، بهترین بلور و شیشه را با فناوری‌های روز دنیا تولید کنیم، اما از هیچ حمایت دولتی برخوردار نیستیم.
** رویای تصاحب بازارهای دنیا
یکی از مدیران فروش شرکت بلور و شیشه اصفهان می‌گوید: در سال‌های 94 ـ 1393 که احساس کردیم ممکن است طرح رایگان بلور و شیشه اصفهان افول کند، مشغول نوشتن یک طرح وسیع و دانش‌بنیان در رابطه با احداث یک کارخانه جدید و پیشرفته بلور و شیشه در اصفهان شدیم که برای وارد کردن ماشین‌آلات و تجهیزات لازم برای آن، به 30 میلیون‌یورو ارز نیاز است. طرح را به بانک‌ها ارائه و معرفی کردیم، اما هیچ بانکی حاضر نشد با ما همکاری کند. به نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی مراجعه کردیم، ولی آنها هم فقط نامه نوشتند و گفتند با ایشان مساعدت شود! ما با همه این مشکلات دست از کار نکشیدیم و سعی کردیم با ارتباطاتی که داریم، یک سرمایه‌گذار خارجی جذب کنیم تا در این کار با ما شریک شود و بعد از چند سال آن را به ما واگذار کند.
وی تأکید می‌کند: صنعت بلور و شیشه به پشتوانه مالی و ارزی قوی نیاز دارد و در کنار آن، تخصص نیز در این کار بسیار مهم است؛ در واقع یک صنعت علمی و پر زحمت است که کسی در آن سرمایه‌گذاری نمی‌کند، چون به رغم سرمایه‌گذاری‌های سنگین، سود بالایی ندارد.
به گفته حامد زرگر، تولید انواع ظروف بلورین، نیازمند 3 ساختار اصلی شامل نیروی کار کارآمد و ارزان، مواد اولیه (بیشتر سیلیس و کربنات) و سوخت است. او می‌گوید: خوشبختانه همه زیرساخت‌های لازم برای تولید بلور و شیشه در کشور وجود دارد و به‌همین‌دلیل هیچ‌یک از کشورهای منطقه و حتی چین قادر به رقابت با تولیدکنندگان ایرانی نیستند، مشروط به این‌که مدیریت مناسب و به روز داشته باشیم. در حال حاضر علم آن را نداریم و ما دقیقا به دنبال وارد کردن این علم هستیم. در این طرح بزرگ، دانشگاه صنعت بلور و شیشه کشور را نیز تعریف کرده‌ایم تا نیروی انسانی جوان کشور آموزش‌های لازم را از کارشناسان خارجی یا نیروهای متخصص داخلی به صورت علمی فرا بگیرد. هدف از اجرای طرح، تصاحب بازارهای دنیا است تا همان‌طور که دنیا ایران را با فرش دستباف آن می‌شناسد، ایران به صنعت بلور و شیشه نیز شناخته شود.
حامد زرگر می‌افزاید: برای احداث کارخانه، یک زمین در شهرک صنعتی بزرگ اصفهان دیدیم ولی مسأله اینجاست که قیمت زمین خیلی گران است و علاوه بر آن بر اساس مصوبه باید دست‌کم 20 درصد قیمت نقدا به شرکت شهرک‌های صنعتی پرداخت شود و از زمان واگذاری زمین اقساط آن هم شروع می‌شود! این در حالی است که برای ساخت سوله کارخانه و همچنین اعزام نیروی انسانی به خارج از کشور به منظور آموزش استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات به روز نیز به سرمایه و ارز نیاز است.
هیچ جای دنیا این‌طور نیست که هنوز کارخانه‌ای احداث نشده باشد و 20 درصد قیمت زمین را از سرمایه‌گذار بگیرند و اقساط پرداخت بقیه آن بلافاصله با واگذاری زمین آغاز شود! حتی به ما پیشنهاد دادند که این طرح را در منطقه «جبل علی» دوبی اجرا کنیم، اما ما به خودمان اجازه ندادیم که این طرح را به خارج از کشور ببریم. در کشور دوبی، زمین در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند و برای ساخت یک واحد صنعتی، دولت هم کمک می‌کند و در قبال آن اجاره بهای اندکی می‌گیرد. برای همین است که شمار زیادی از سرمایه‌گذاران در آن منطقه سرمایه‌گذاری کرده و آن کشور را که هیچ امکاناتی نداشت، به یک منطقه صنعتی در خاورمیانه تبدیل کرده‌اند. ما این طرح را به‌رغم همه مشکلات و این‌که هیچ حمایتی از ما نشد، اجرایی کردیم اما یک سری مشکلات داخلی در این کار وجود دارد که اگر حل شود، بلور و شیشه ایران را در حد وسیع و با کیفیت عالی به دنیا عرضه خواهیم کرد.
