شیشه های دست ساز یا شیشه فوتی یکی از صنایع دستی قدیمی ایران است و به فرآورده یی‌‌اطلاق میشود که مراحل اساسی تولید آن با دست انجام گرفته باشد.
قدمت این محصول به 2500 تا 3000 سال پیش از میلاد میرسد.
شیشه جسمی است شفاف، شکننده و ترکیبی از سیلیکاتهای قلیایی که این اجسام را در‌کوره ذوب می‌نمایند و بوسیله دست یا به کمک قالب‌های مخصوص به آنها شکل میدهند.اشیایی که از مناطق مختلف کشور نظ‌یر شوش، ری، ساوه، و نیشابور از زیر خاک به دست‌‌آمده نشان دهنده ساخت اینگونه ظروف در اکثر نقاط کشور در گذشتههای دور میباشد.ظروف شیشه یی در اوایل دوره ی اسلامی بیشتر شامل بط‌ری، قوری، گلدان و فنجان بوده‌‌است که برای مصارف خانگی بکار می‌رفته. برخی اشیا باقی مانده متعلق به قرون هشتم و‌نهم میلادی است که بدون تزئین میباشد. همچنین تعدادی دکمه شیشه یی که طی یکی از‌حفریات ناحیه ی حسنلو بدست آمده متعلق به عهد هخامنشی است که بر وجود و رونق‌‌شیشه گری در آن عصر گواهی میدهد.
یکی دیگر از فنون مرتبط با شیشه گری دستی، تراش شیشه بوسیله ی دست یا چرخ است و‌در روی بعضی از ظروف شیشه یی قرن نهم که در سامره و ایران پیدا شده تراشهایی عالی‌‌از صورت انسان وجود دارد.
برای مثال اشیا کشف شده توسط هیات اکتشافی موزه ی متروپولیتن در نیشابور را می‌توان نام برد. هم اینک شیشه گری در بخشهایی از کشور رواج دارد و دست اندرکاران آن با کمک وسایل ابتدائی مصنوعاتی مصرفی و هنری تولید میکنند.
کارگاههای شیشه گری معمولا دارای سقفهای بلند و پنجرههای بلند هستند که باعث خروج‌‌هوای گرم ناشی از کار کردن کوره‌ها میشود و هوای داخل کارگاه را متعادل و قابل تحمل‌نگاه میدارد. برای استفاده از چند نوع شیشه با رنگهای متفاوت در هر کارگاه شیشه گری‌دو یا چند کوره اصلی وجود دارد. ماده اولیه برای ساخت شیشه بیشتر ضایعات شیشه یی و‌شیشه خرده هایی است که از نقاط مختلف شهرها جمع آوری میگردد و گاهی نیز از سیلیس‌که ماده اصلی شیشه است به عنوان ماده ی اولیه شیشه گری استفاده میشود.
درجه حرارت لازم برای ذوب سیلیس 1827 درجه سانتیگراد است. اما در مواردی که مخلوط شیشه و سیلیس مورد استفاده قرار گیرد به منظور پائین آوردن درجه ذوب مواد دیگری‌مانند کربنات، براکس، شوره، نیترات و مواد قلیائی دیگر به ماده ی اولیه افزوده میشود.
یکی از مهمترین عوامل در شیشه گری دستی نحوه ی ساخت رنگهای شیشه است. برای این‌‌منظور از اکسیدهای فلزات که به صورت پودر در بازار وجود دارد استفاده می‌نمایند.
مصنوعات شیشه یی به دو گونه فوتی و پرسی تولید میشود.
برای تولید شیشه ی فوتی ابتدا مواد اولیه مصرفی که عمدتا خرده شیشه است در داخل‌‌کوره ریخته و حرارت داده میشود تا به صورت مذاب در آید. این عمل، یعنی تبدیل شیشه‌خرده به شیشه ی مذاب به نسبت درجه ی حرارت کوره بین 36 تا 48 ساعت به طول‌میانجامد و هنگامی که شیشه به صورتی کاملا مذاب در آمد، استاد کار وسیله ای فلزی بنام دم را به داخل شیشه ی مذاب فرو برده و کمی آنرا می‌چرخاند و بعد از اینکه مقدار کمی از شیشه ی مذاب که اصطلاحا بار نامیده میشود از داخل کوره برداشته شد، در لوله می‌دمد‌تا گوی کوچکی که به گوی اول موسوم است به دست آید بعد از سر دو سخت شدن این‌‌گوی مجددا دم را به داخل شیشه ی مذاب فرو برده و شیشه لازم را برای ساخت وسیله ی مورد نظ‌ر بر میدارد تهیه ی گوی اول به صنعتگر کمک می‌کند تا مقدار شیشه یی که در‌مرحله ی دوم بر میدارد در تمام نقاط دارای قط‌ر مساوی بوده و شیئی که ساخته میشود در‌تمام نقاط قط‌ر یکسان داشته باشد. اما بدلیل آنکه در این مرحله، غلظت شیشه ی مذاب‌برای فرم پذیری کم است و از سویی حتما می‌بایست دارای قط‌ر مساوی و فرم مناسب‌‌باشد، لوله ی دم روی میله یی که دارای سرد و شاخه است قرار گرفته و صنعتگر ضمن‌چرخاندن مداوم آن به وسیله ی قاشق چوبی به فرم دادن شیشه می‌پردازد و برای‌پیشگیری از چسبیدن شیشه ی مذاب به قاشق هر چند یکبار آن را به وسیله ی آب خیس‌میکنند که به این کار قاشقی کردن بار می‌گویند. بعد از مرحله ی قاشقی کردن بار، گوی‌در داخل قالب قرار گرفته و عمل دمیدن به وسیله ی دهان و در مواردی به وسیله ی‌کمپرسور انجام میشود.
شیشه ی پرسی نیز همانند شیشه ی فوتی نیاز به سرد شدن تدریجی دارد و به همین جهت‌میبایست بعد از تکمیل جهت رسیدن گرمایش به درجه ی حرارت هوای معمولی داخل‌‌گرمخانه قرار داده شود.
بعد از مرحله ی ساخت نوبت به عملیات تکمیلی میرسد و محصول شیشه ای به وسیله ی‌تراش، نقاشی یا مات کردن تزئین میگردد.
برای مات کردن شیشه می‌بایست از اسیدی که بتواند قسمتی از سط‌ح شیشه را در خود حل کند استفاده شود تنها اسیدی که شیشه در برابر آن مقاومت ندارد اسید فلوریدریک است‌‌اما کار کردن با این اسید بسیار خط‌رناک است و در ضمن مقرون به صرفه نیز نیست.بنابراین بجای آن از محلول آمونیوم هیدروژن فلوریدیا مواد مشابه دیگر برای مات کردن‌‌شیشه استفاده میکنند.
برای مات کردن شیشه، وسایل شیشه ای را به مدت چند دقیقه در محلول قرار داده و‌سپس خارج می‌نمایند و با آب می‌شویند رنگهایی که معمولا برای نقاشی روی شیشه بکار‌میرود اکسیدهای فلزات مختلف بصورت پودر است که با تربانتین و روغن مخصوصی مخلوط‌ساییده میشود و آنرا به صورت مخلوط غلیظی در می‌آورند و با آن بروی شیشه نقاشی‌‌میکنند سپس به منظور ثابت کردن رنگ اشیا نقاشی شده، آنها را به مدت 2 تا 4 ساعت‌‌در کوره یی با دمای 500 تا 600 درجه ی سانتیگراد قرار میدهند، سپس کوره را خاموش و‌بعد از سرد شدن کامل کوره، اشیا را از آن خارج می‌نمایند.
جهت تراش روی شیشه از سنگ مخصوصی که درجه سختی آن بیش از سختی شیشه است‌‌استفاده می‌نمایند. برای این منظور از سنگهای دیسک مانندی که با سرعت لازم قادر به‌‌چرخش هستند استفاده به عمل می‌آید. سرعت چرخهای تراش و دیسک تراشکاری بستگی‌مستقیم به نوع تراش دارد.
صنعتگران تراشکار نخست محلهایی را که می‌بایست تراش بخورد مشخص نموده و سپس با‌نگهداشتن ظرف شیشه یی در دست و نزدیک کردن آن به سنگ تراش نقش دلخواه روی‌‌شیشه را حک می‌نمایند و سپس آن قسمتها را صیقل میدهند.
هم اکنون محصولات شیشه یی دست ساز کشورمان شامل انواع ظروف مصرفی و تزئینی‌است که بخش عمده ی آن توسط کارگاههای شیشه گری تهران تولید و عرضه میشود..
