در این مطلب در مورد بریدن ورقه های شیشه ای، انواع سوراخ کاری در شیشه و کارهای پایه ای در شیشه قلیایی صحبت می کنیم. که هرکدام از این کارها دارای فنون و ابزار خاصی هستند که در ادامه به هر یک از آنها می پردازیم.
بریدن ورقههای شیشهای
مهارت لازم برای بریدن ورقههای شیشهای با کمی تمرین و اندکی احتیاط به دست میآید. برای این کار بهتر است یک شیشهبُر الماسی خوب داشته باشیم که به طور معمول ابزاری شخصی است و نباید در دسترس دیگران قرار بگیرد، زیرا به سادگی خراب و غیرقابل استفاده میشود. البته شیشهبرهای دیگر نیز اگر در وضعیت خوبی باشند نیاز ما را برطرف میکنند.
تا آن جا که امکان دارد باید از شیشه نو استفاده شود زیرا شیشههای کهنه، پنجرهها یا ویترینها در اثر مرور زمان و هوا خوردن دارای معایب و نواقصی شدهاند که به چشم نمیآیند. بریدن مستقیم این گونه شیشهها بسیار مشکل و اغلب ناممکن است.
شکل مورد نظر باید ابتدا بر روی کاغذ رسم شود و اطمینان پیدا کنیم که همه زاویهها و ابعاد دقیق و درست هستند. برای این کار از میز افقی استفاده کنید. گذاشتن چند ورقه کاغذ اضافی در زیر کاغذ رسم کمک میکند تا در مواقعی که فشار زیادی به مداد یا خطکش وارد میکنیم، دستمان منحرف نشود.
شیشه تمیز شده را طوری روی نقشه قرار میدهیم که مناسبترین لبه آن روی یکی از خطوط نقشه قرار گیرد. یک خطکش به ضخامت تقریبی ۶ میلیمتر را روی شیشه قرار داده و طوری تنظیم میکنیم که نقطه برش دقیقاً بالای یکی از خطوط نقشه قرار گیرد. سپس با یک حرکت آرام و یکنواخت، خراش عمیقی از یک لبه تا لبه دیگر شیشه ایجاد میکنیم. شیشه را نگه داشته و در یک لحظه میشکنیم، به این ترتیب که شستهای دست به طرف پایین و انگشتان دیگر به طرف بالا فشار وارد میکنند. شیشه باید در امتداد خراش شکسته شود.
مقداری تمرین اولیه با تکه شیشههای اضافی به ما کمک میکند که بهترین زاویههای ممکن برای به دست گرفتن ابزار و مقدار متناسب فشار برای ایجاد یک خراش خوب را یاد بگیریم. شیشه باید تمیز باشد و برای حاصل شدن نتیجه بهتر باید وسیله الماسه را ابتدا در روغن تربانتین فرو کنیم. وقتی که همه لبهها را بریدیم، شیشه باید به اندازه نقشه شده باشد. برای این که دوام و استحکام لبهها و گوشههای شیشه را به مقدار قابل توجهی افزایش دهند، آنها را با سنگ سمباده شماره ۱۲۰ میسایند. شکستن ورقههای بزرگ شیشهای ممکن است مشکل باشد. بنابراین آن را روی میز برمیگردانیم و با پشت ابزار برش در خلاف جهت شیار به آهستگی ضربه وارد میکنیم تا ترک کوچکی آغاز شود و با ادامه این عمل به لبه شیشه برسد.
اکنون خواهیم دید که همه منحنیها یا زاویههای محدب به هر شکل از جمله دایره را نیز میتوانیم از شیشه ببریم. بدین منظور خطوط خراش جداگانهای که بر منحنی مماس باشند رسم میکنیم و سپس شیشه را از محل آن خطوط میشکنیم. شکستن از محل یک خراش باید سریع پس از رسم آن و قبل از رسم خطوط خراش دیگر انجام گیرد. برای بریدن دایره و کمانهایی از دایره بهتر است از پرگارهای الماسه استفاده شود.
بر روی تکههای اضافی شیشه تمرین کنید. سطح میز را از خردههای شیشه پاک نگه دارید تا سطح شیشه مورد نظر مخدوش نگردد. قبل از هر برش ابزار الماسه را به روغن تربانتین آغشته نمایید. شکستن را هر بار سریع پس از خراش انجام دهید. برای هر برش فقط یک خراش ایجاد کنید. زاویه و فشار مناسب برای ابزار برش را پیدا کنید. از شیشه نو استفاده کنید. برای بریدن تکههای بسیار کوچک و تراشههای شیشه اضافی از انبردست یا پهلوبُر استفاده کنید.
انواع سوراخکاری در شیشه
برای ساخت یک شیشه زیبا و با کیفیت باید عملیاتی بر روی آن انجام شود که یکی از آن عملیات ایجاد سوراخ در شیشه یا سوراخ کاری می باشد که به دو روش انجام می شود.
۱. ایجاد سوراخ به شیوه مکانیکی
در این روش بیشتر از مته استفاده میشود. با این حال این نوع سوراخکاری به ندرت به کار میرود. این روش بیشتر برای ایجاد سوراخ در قسمت مغز شیرها به کار میرود. بهترین نوع مته از جنس کربید تنگستن است. از روش مکانیکی برای سوراخ کردن قطعات تخت استفاده میشود، بدین ترتیب که قطعه شیشهای روی سطح چوبی یا پلاستیکی قرار داده شده و محل مورد نظر علامتگذاری میشود. البته برای خنکسازی مته تدابیری اندیشیده میشود، از جمله میتوان پارافین جامد را ذوب کرده و دور محل مورد نظر ریخته و حوضچه کوچکی ایجاد نمود. سپس میتوان مقداری تربانتین یا گلیسیرین ۱۰ ٪ درون آن پر کرد و بعد از آن اقدام به عملیات سوراخکاری نمود. (برخی متهها جریان آب یا گلیسرین ۱۰ درصد دارند.) سعی میشود سوراخکاری از دو سطح و نصف به نصف انجام شود، چرا که در غیر این صورت یعنی سوراخکاری از یک طرف منجر به شکستگی در سطح مقابل میشود.
۲. ایجاد سوراخ به کمک شعله
این نوع سوراخکاری به دو شیوه زیر انجام میگیرد:
الف) ذوب کردن نقطهای و دمیدن.
ب) ذوب کردن نقطهای و کشیدن منطقه مذاب با میله شیشهای.
نکاتی در زمینه ایجاد سوراخ به وسیله شعله
• برخی مواقع لازم است که در دهانه ورودی لوله آزمایش (به فاصله ۱ سانتیمتر از دهانه) سوراخی به منظور اتصال T ایجاد شود. بهترین روش برای این کار این است که لوله بلندتری انتخاب شده و انتهای آن به شعله به شکل لوله آزمایش قوس داده شود، سپس سوراخ مورد نظر و اتصال مربوط انجام شده و در ادامه اضافی لوله بریده شود.
• شعله برای سوراخ کردن ته لوله باید تیز باشد.
• شعله برای انجام اتصالات به لوله باید آرام و پهن باشد.
• شعله برای اصلاح اتصال و همچنین تحکیم آن باید کوچک و نیمه تیز باشد. همچنین برای اصلاح و تحکیم آن ابتدا منطقه اتصال را به طور کامل ذوب کرده و سپس با دمیدن و حرکات چرخشی مناسب دست، نسبت به اصلاح آن اقدام میشود.
• برای ساختن لوله آزمایش (قوس دادن به انتهای لوله شیشهای) شعله آرام و پهن به کار میرود.
کارهای پایهای در شیشه قلیایی
بریدن لوله و میلههای شیشهای. لولههای شیشهای تا قطر ۱۵ میلیمتر و میلههای شیشهای تا قطر ۸ میلیمتر را میتوانیم با یک چاقوی شیشه به شرح زیر ببریم.
ابتدا در سطح خارجی لوله شیشهای درست در محلی که میخواهیم شیشه بریده شود، به وسیله شیشهبُر یک علامت میزنیم که شیار بسیار سطحی و نازکی خواهد بود و باید حداقل به اندازه یک سوم محیط لوله و دارای زاویه راست نسبت به محور مرکزی لوله باشد.
اکنون شیشه را با دو دست نگه میداریم به طوری که علامت چاقو بین دو دست واقع شود و با یک افشار ناگهانی که بهتر است با کشیدن و اندکی پیچاندن همراه باشد، شیشه را میشکنیم.
شیشه باید به طور کامل صاف از محلی که علامت زدهایم بریده شود. اگر با نوک انگشت محل بریدن را تر کنیم، این کار اندکی سادهتر میشود. شیشهبُر باید تیز باشد، اگر در علامت زدن با اشکال روبهرو شدید، لبه شیشهبُر را امتحان کنید و اگر معلوم شد که کند است، آن را تیز کنید.
اگر از سوهان استفاده میکنید باید حتماً نو باشد یا لبههای برنده آن به تازگی تیز شده باشد. سوهان با یک مرحله ساییدن یک شکاف بر روی شیشه ایجاد میکند و شیشه بلافاصله باید شکسته شود. وقتی سوهان را به سرعت روی شیشه میکشیم، مقداری حرارت ایجاد میشود و این حرارت کمک میکند که ترک کوچکی بر روی شیشه آغاز گردد.
بعضی اوقات بر خلاف همه احتیاطها، طولی از شیشه مستقیم بریده نمیشود. در این صورت سر لوله را نگاه کنید و ببینید که آیا دیواره آن غیریکنواخت است یا نه. در این صورت علامت چاقو را در ضخیمترین قسمت تکرار کنید. در صورتی که لوله باز هم ناصاف بریده شود، نتیجه میگیریم که از قبل دچار تنش (Strain) بوده است و باید تابانده شود یا دور انداخته شود. لولههایی که این طور دچار تنش هستند به ندرت یافت میشوند و به طور معمول نباید هیچ لولهای را دور بیاندازیم مگر این که وضعیت آن با شیشههای هم نوع و مشابه بسیار متفاوت باشد. احتمال این که چند لوله اولی که استفاده میکنیم این طور تنش داشته باشند خیلی کم است.
ساییدن با شیشهبُر یا سوهان نیز بیفایده خواهد بود و تنها باعث کندی آنها میشود. تنها چیزی که لازم است ایجاد خطی راست با حرکت آرام دستها است. چاقو یا سوهان باید تیز باشد. اگر فشار زیادی جهت علامتگذاری شیشه لازم باشد، وسیله مورد استفاده حتما کند است و باید دوباره آن را تیز کرد.
دو سر تمام لولههای شیشهای به محض تحویل از انبار باید امتحال شوند. دو انتهای آنها را باید برید و دور انداخت مگر این که به طور کامل صاف و بدون هیچگونه ترک خوردگی (هر قدر هم که کوچک باشد) و به طور کامل تمیز باشند. علامتی گرد با یک چاقو یا سوهان به فاصله ۳ سانتیمتری از انتها و به اندازه یک سوم محیط دایره ایجاد کنید. حال، تکهای از میله شیشهای قلیایی را که قطر آن حدود ۳-۴ میلیمتر و طول آن حدود ۱۵ سانتیمتر باشد بردارید و یک سر آن را در شعله کوچکی حرارت دهید تا زمانی که شیشه به حد ذوب شدن برسد. لوله شیشهای را در دست چپ و این شیشه استوانهای را در دست راست بگیرید و شیشه داغ را با علامت چاقو تماس دهید. اگر علامت به وسیله چاقوی تیز به درستی ایجاد شده باشد، ترکی در شیشه ظاهر خواهد شد. سپس میتوان انتهای آن را جدا کرد. چنین ترکی را میتوان بر روی لولههای شیشهای که قطر بزرگی داشته باشند ایجاد کرد، البته در صورتی که این لوله شیشهای به طور مرتب حرارت و درست در جلوی ترک با علامت چاقو تماس داده شود.
عمل شیشهسازی آزمایشگاهی در اصل شامل حرارت دادن طولی از لوله شیشهای تا زمانی که قابلیت کشسانی پیدا کند و سپس تغییر دادن شکل آن از طریق کشیدن، فشار دادن و خم کردن، دمیدن با دهان یا به کار بردن وسیله مناسب دیگری است. این تغییرات شکل باید با سرعت، دقت و اطمینانی که حاصل تجربه است انجام شود و باید جهت کامل شدن آن زمان بسیار کوتاه صرف گردد تا شیشه مذاب، سرد و منجمد نشود.
باید تعدادی از این روشهای اساسی را تمرین کرد و به درجهای منطقی از مهارت در انجام آنها دست یافت تا بتوان دستگاه شیشهای سادهای را ساخت. چنین دستگاهی باید نه تنها سودمند بلکه از لحاظ قدرت و اطمینان نیز پاسخگو باشد. البته استفاده از دستگاهی که دارای ظاهری تمیز و ساخت بهتری باشد، موجب رضایت بیشتر خواهد بود. برای رسیدن به یک حد از مهارت معقول، لازم است که بارها و بارها تمرینهای لازم را تکرار کرد. حتی وقتی که به یک معیار قابل قبول نیز رسیدیم، این تمرینها یا صرفاً به عنوان تمرین یا به عنوان انجام بخشی از کار روزانه ساختن تجهیزات شیشهای دنبال گردد.