خط تولید شیشه تخت (float-glass) را در این مطلب تشریح می نماییم و شما را با فرآیند تولید شیشه های تخت آشنا می سازیم . امیدوارم علاوه بر بهره گیری از این مطالب جهت تهیه طرح توجیهی ، فرصتی باشد برای کسب اطلاعات علمی جهت انتخاب زمینه ای مفید برای سرمایه گذاری شما عزیزان. تا پایان همراه ایران صنعت باشید و ما را از نظراتتان بهره مند نمایید .
شیشه مادهای است که به دلیل آرایش اتمی/ملکولی خاص خود حالت جامد دارد ولی بر خلاف دیگر جامدها بلوری نیست. این حالت هنگامی رخ میدهد که مادهٔ مذاب قبل از رسیدن به نقطه انتقال به شیشه به سرعت سرد میشود.
تعاریف مختلفی برای شیشه وجود دارد که هنوز توافق کلی بر روی آنها حاصل نشدهاست:
:: تعریف کلی: شیشه یک جامد آمورف است.
:: تعریف انجمن آزمون و مواد آمریکا: شیشه مادهای معدنی است که از حالت مذاب طوری سرد شدهاست که بدون تبلور به حالت صلب درآمدهاست.
:: تعریف آکادمی ملی علوم آمریکا: شیشه مادهای است که در پراش اشعه ایکس آمورف بوده و و از خود رفتار انتقال به حالت شیشه نشان بدهد.
مانند بسیاری از مواد دیگر ، در مورد اختراع شیشه نیز تردید بسیاری وجود دارد. یکی از قدیمیترین استفادههای موجود در این ماده ، از “پلینی” نقل شده که در طی آن ، گفته میشود که بازرگانان فنیقی ، ضمن پختن غذا در ظرفی که برحسب اتفاق روی تودهای از لزونا در ساحل دریا قرار گرفته بود، به وجود این ماده پی بردند. یکی شدن ماسه و قلیا نظر آنان را به خود جلب کرد و سبب انجام تلاشهای بعدی در راه تقلید این عمل شد.
مصریها در هزاره ششم پیش از میلاد ، جواهرات بدلی شیشهای میساختند. در سال 290 میلادی ، شیشه پنجره ساخته شد. در طی قرون وسطی ، ونیز به مرکز انحصاری صنعت شیشه بدل شده بود. در سال 1688 شیشه جام در فرانسه به شکل فراورده نو عرضه گردید. در سال 1608 میلادی ، در ایالات متحده ، در “جیمزتاون” در ویرجینیا ، صنعت شیشه پایهگذاری شد. در سال 1914، فرایند فورکالت در بلژیک برای کشش مداوم ورق شیشه بوجود آمد.
مصارف و جنبههای اقتصادی
مصارف و کاربردهای شیشه بسیار متعدد است. در مجموع شیشه سازی در ایالات متحده ، سالانه یک صنعت 7 میلیارد دلاری را تشکیل میدهد و در آن میان ، شیشه خودرو ، سالانه نیمی از مقدار تولید شیشه تخت را به خود اختصاص میدهد. در معماری ، گرایش بیشتری به استفاده از شیشه در ساختمانهای تجاری و بویژه مصرف شیشههای رنگی ، پدید آمده است.
ترکیب شیشه
شیشه ، محصولی کاملا «شیشهای شده» یا دست کم فراوردهای است که مقدار مواد معلق غیرشیشهای موجود در آن نسبتا کم است. با وجود هزاران فرمول جدید شیشه که طی 30 سال گذشته بوجود آمده، درخور توجه است که هنوز مانند 2000 سال پیش ، 90 درصد تمام شیشههای جهان از آهک ، سیلیس و کربنات سدیم تشکیل یافتهاند. اما نباید چنین استنتاج کرد که در طی این مدت ، هیچ تحول مهمی در ترکیب شیشه صورت نگرفته است. بلکه در واقع تغییرات جزئی در اجزای اصلی ترکیب و تغییرات مهم در اجزای فرعی ترکیب ، پدید آمده است.
اجزای اصلی عبارتند از: ماسه ، آهک و کربنات سدیم. هر ماده خام دیگر ، جزء فرعی تلقی میشود، هرچند که بر اثر استفاده از آن ، نتایج مهمی بدست آید. مهمترین عامل در ساخت شیشه ، گرانروی اکسیدهای مذاب و ارتباط میان این گرانروی و ترکیب شیشه است.
تقسیم بندی شیشههای تجارتی
سیلیس گداخته
سیلیس گداخته یا سیلیس شیشهای به روش تفکافت تتراکلرید سیلیسیم در دمای بالا یا بوسیله گدازش کوارتز یا ماسه خالص ساخته میشود و گاه آن را به اشتباه ، شیشه کوارتزی میخوانند. این ماده ، انبساط کم و نقطه نرمی بالایی دارد که به مقاومت گرمایی زیاد آن کمک میکند و امکان استفاده از آن را در گستره دمایی بالاتر از دیگر شیشهها فراهم میآورد. این شیشه ، اشعه ماوراء بنفش را بخوبی از خود عبور میدهد.
سیلیکاتهای قلیایی
سیلیکاتهای قلیایی تنها شیشههای دو جزئی هستند که از اهمیت تجارتی برخوردارند. ماسه و کربنات سدیم را بسادگی با هم ذوب میکنند و محصولات بدست آمده با گستره ترکیب Na2O.SiO2 تا Na2O.4SiO2 را سیلیکاتهای سدیم میخوانند. سیلیکات محلول کربنات سدیم که به نام شیشه آبی (انحلال پذیر در آب) نیز خوانده میشود، بطور گستردهای در ساخت جعبههایی با کاغذ موجدار و به عنوان چسب کاغذ بکار میرود.
مصرف دیگر آن در ایجاد حالت ضد آتش است. انواع قلیاییتر آن به عنوان شویندههای لباسشویی و مواد کمکی صابونها بکار میرود.
شیشه آهک سوددار
این نوع شیشه %95 کل شیشه تولید شده را تشکیل میدهد و از آن ، برای ساخت تمام انواع بطریها ، شیشه تخت ، پنجره خودروها و سایر پنجرهها ، لیوان و ظروف غذاخوری استفاده میشود. در کیفیت فیزیکی تمام انواع شیشههای تخت ، نظیر همواری و نداشتن موج و پیچ ، بهبود کلی حاصل شده، اما ترکیب شیمیایی تغییر زیادی نکرده است. اصولا ترکیب شیمیایی در گستره زیر قرار میگیرد:
SiO2 از %70 تا %74 ، CaO از %8 تا %13 ،Na2O از %13 تا %18.
فراوردههایی که این نسبتها را دارند، در دماهای نسبتا پایینتری ذوب میشوند. در تولید شیشه بطری ، بخش عمده پیشرفت از نوع مکانیکی است. در هر حال ، تجارت نوشابهها ، سبب ایجاد گرایشی در بین شیشه سازان برای تولید ظروف شیشهای با آلومین و آهک زیاد و قلیائیت کم شده است. این نوع شیشه با دشواری بیشتری ذوب میشود، اما در برابر مواد شیمیایی مقاومتر است.
رنگ شیشه بطریها بدلیل انتخاب بهتر و تخلیص مواد خام و استفاده از سلنیم به عنوان زنگزدا بسیار بهتر از قبل است.
شیشه سربی
با جانشین شدن اکسید سرب به جای اکسید کلسیم در شیشه مذاب ، شیشه سربی بدست میآید. این شیشهها بدلیل برخورداری از ضریب شکست بالا و پراکندگی نور زیاد ، در کارهای نوری از اهمیت بسزایی برخوردارند. تاکنون میزان سرب موجود در شیشه را به %92 نیز رساندهاند.
درخشندگی یک بلور تراش داده شده خوب بدلیل مقدار زیاد سرب در ترکیب آن است. مقدار زیادی از این شیشه برای ساخت حباب لامپهای برق ، لامپهای نئون و رادیوترونها بدلیل مقاومت الکتریکی بالای آنها مورد استفاده قرار میگیرد. این شیشه برای ایجاد حفاظ در برابر پرتوهای اتمی نیز مفید است.
شیشه بوروسیلیکاتی
شیشه بوروسیلیکاتی ، معمولا حاوی حدود 10 تا 20 درصد B2O2 ، حدود 80 تا 85 درصد سیلیس و کمتر از 10 درصد Na2O است. این نوع شیشه دارای ضریب انبساط کم ، مقاومت فوقالعاده زیاد در برابر ضربه ، پایداری عالی در برابر مواد شیمیایی و مقاومت الکتریکی بالاست.
ظروف آزمایشگاهی ساخته شده از این شیشه ، تحت نام تجارتی پیرکس فروخته میشود. با این حال ، در سالهای اخیر نام پیرکس برای اجناس شیشهای بسیاری که ترکیب شیمیایی دیگری دارند (مانند شیشه آلومین _ سیلیکات در ظروف شیشهای مناسب برای پخت و پز) نیز بکار میرود. مصارف دیگر شیشههای بوروسیلیکاتی علاوه بر ظروف آزمایشگاهی عبارت است از واشرها و عایقهای فشار قوی ، خطوط لوله و عدسی تلسکوپها.
شیشههای ویژه
شیشههای رنگی و پوششدار ، کدر ، شفاف ، ایمنی ، شیشه اپتیکی ، شیشه فوتوکرومیکی و سرامیکهای شیشهای ، همه شیشههای ویژه هستند. ترکیب تمامی این شیشهها بر طبق مشخصات محصول نهایی موردنظر تغییر میکند.
الیاف شیشهای
الیاف شیشهای از ترکیبات ویژهای که در برابر شرایط جوی مقاوم هستند، ساخته میشوند. سطح بسیار زیاد این الیاف سبب میشود تا آنها نسبت به همه رطوبت موجود در هوا آسیب پذیر باشند. مقدار سیلیس (حدود %55) و قلیایی موجود در این شیشه پایین است.
مراحل ساخت شیشه
برای ساخت شیشه ، مراحلی وجود دارد که باید طی شود تا مواد اولیه شیشه به محصولی با کیفیت و قابل قبول تبدیل شود. اما در طی ساخت شیشه ، ظرافتهایی وجود دارد که باید آنها را در یک کارخانه تولید شیشه مشاهده کرد و نمیتوان بهصورت تئوری آن را بیان کرد.
ذوب
کورههای شیشهسازی را میتوان به کورههای بوتهای یا کورههای مخزنی تقسیمبندی کرد. کورههای بوتهای با ظرفیت تقریبی 2 تن یا کمتر برای تولید شیشههای ویژه به مقدار کم یا هنگامی که حفاظت از پیمانه مذاب در برابر محصولات احتراق الزامی است، بسیار مفیدند. بوتهها از جنس خاک رس یا پلاتین هستند. در کوره مخزنی ، مواد پیمانه از یک سر مخزن بزرگی که از جنس بلوکهای نسوز است، وارد میشوند. این کورهها با گاز یا برق گرم میشوند.
بسته به توانایی آجر نسوز کوره برای تحمل انبساط ، دمای کورهای که بهتازگی شروع به تولید کرده است، روزانه تنها به اندازه معینی افزایش مییابد. پس از گرم شدن کوره بازیابی گرما ، در تمام اوقات دمایی که دستکم معادل با 1200 درجه سانتیگراد است، همچنان حفظ میشود. بخش زیادی از گرما به جهت تابش در کوره تلف میشود و در واقع مقدار بسیار کمتری از گرما برای ذوب شیشه بهمصرف میرسد.
در هر حال ، دمای دیوارههای کوره ممکن است چنان بالا رود که شیشه مذاب آنها را حل کند یا بپوساند، مگر اینکه اجازه داده شود دیوارهها ضمن تابش مقداری خنک شوند. بهمنظور کاهش کنش شیشه مذاب ، غالبا در دیوارههای کوره ، لولههای آب خنککن کار گذاشته میشود.
شکل دهی
شیشه را میتوان با قالبگیری ماشینی یا دستی شکل داد. عامل مهمی که باید در قالبگیری ماشینی شیشه مدنظر داشت، این است که طراحی ماشین باید چنان باشد که کالای موردنظر ، ظرف چند ثانیه کاملا شکل گیرد. در طی این زمان نسبتا کوتاه ، شیشه از حالت یک مایع گرانرو به جامدی شفاف تبدیل میشود. در نتیجه بهسهولت میتوان دریافت که حل مشکلات طراحی همچون جریان گرما ، پایداری فلزات و لقی یاتاقانها بسیار پیچیده است و موفقیت چنین ماشینهایی به مهندس شیشه کمک شایانی میکند. شیشه پنجره ، شیشه جام ، شیشه شناور ، شیشه نشکن و مشجر ، شیشه دمشی و … ، با ماشین شکل داده میشوند.
تابکاری
بهمنظور کاهش کرنش در تمام کالاهای شیشهای ، اعم از آنکه به روشهای ماشینی یا دستی قالبگیری شدهاند، لازم است که تحت عملیات تابکاری قرار گیرند. بطور خلاصه ، عملیات تابکاری دو بخش دارد:
:: اول ، نگه داشتن تودهای از شیشه در دمایی بالاتر از یک دمای بحرانی معین تا زمانی که میزان کرنش درونی ، ضمن ایجاد یک سیلان پلاستیکی ، کمتر از یک مقدار حداکثر از پیش تعیین شده گردد.
:: دوم ، خنک کردن تدریجی این توده تا دمای اتاق بهنحویکه مقدار کرنش همچنان کمتر از آن میزان حداکثر باقی بماند.
تابدان یا آون تابکاری چیزی بیش از یک محفظه گرم و بهدقت طراحی شده نیست که در آن سرعت خنک کردن چنان کنترل میشود که شرایط گفته شده رعایت شود. ایجاد یک رابطه کمی میان تنش و شکست مضاعف ناشی از تنش ، متخصصان شیشه را قادر به طراحی شیشه ای کرده است که میتواند شرایط خاصی از تنشهای مکانیکی و گرمایی را تحمل کند.
با استفاده از این اطلاعات ، مهندسان ، مبنایی برای تولید تجهیزات پیوسته تابکاری یافتهاند. این تجهیزات ، مجهز به وسایل خودکار تنظیم دما و گردش کنترل شده هستند که امکان انجام بهتر تابکاری با هزینه سوخت پایینتر و ضایعات کمتر محصول را فراهم میآورند.
تمام انواع شیشههای تابکاری شده باید تحت عملیات تکمیلی خاصی قرار گیرند. این عملیات در عین آنکه نسبتا ساده اند، از اهمیت بسیاری نیز برخوردارند و مشتمل بر موارد زیرند:
تمیزکاری ، سنگ زنی ، پرداخت ، برش ، ماس زنی ، لعاب کاری ، درجه بندی و شابلن زنی. هرچند که لازم نیست تمام این عملیات روی همه کالاهای شیشهای صورت گیرد، اما تقریبا همواره یک یا چند تای آنها مورد نیاز خواهد بود.